Autor

Tytuł

Franz Kadell

Katyń w oczach Zachodu

Książ­ka Fran­za Kadel­la Katyń w oczach Zacho­du to kolej­na pozy­cja tego auto­ra uka­zu­ją­ca tema­ty­kę Zbrod­ni Katyń­skiej, jej prze­bieg, zna­cze­nie, zmo­wę mil­cze­nia i kłam­stwo, któ­re na dzie­się­cio­le­cia zde­ter­mi­no­wa­ło dąże­nia Pol­ski do ujaw­nie­nia praw­dy o Katyniu.

Jak mówi sam autor, „histo­rię moż­na czy­tać jak powieść kry­mi­nal­ną”. Oczy­wi­ście jeśli temat i spo­sób jego przed­sta­wie­nia speł­nia­ją te wymo­gi. W tej pozy­cji nie­wąt­pli­wie tak jest. Przy­stęp­ny, jasny i zro­zu­mia­ły język, w któ­rym zbrod­nia, rela­cje świad­ków, mani­pu­la­cje, odnie­sie­nia do fak­tów i mecha­nizm ich fał­szo­wa­nia, a następ­nie podej­mo­wa­ne pró­by zde­ma­sko­wa­nia win­nych spra­wia­ją, że książ­ka posia­da cechy powie­ści kryminalnej.

Pra­ca Fran­za Kadel­la skła­da się ze wstę­pu, sze­ściu roz­dzia­łów i posło­wia. Autor już na począt­ku uprze­dza czy­tel­ni­ka: „Książ­ka ta nie sta­no­wi kolej­ne­go przy­czyn­ku do szcze­gó­ło­wych badań histo­rycz­nych, jej zada­niem jest naszki­co­wa­nie zary­su tema­ty­ki na prze­strze­ni ponad sied­miu dekad”.

W pierw­szym roz­dzia­le Z nie­wo­li na śmierć autor, powo­łu­jąc się na doku­men­ty nie­miec­kie, uka­zu­je spo­sób mor­do­wa­nia pol­skich ofi­ce­rów wio­sną 1940 roku w katyń­skim lesie. Oprócz tego dra­stycz­ne­go opi­su znaj­du­je­my odwo­ła­nie do wyda­rzeń z sierp­nia 1939 roku, a następ­nie agre­sji hitle­row­skiej i radziec­kiej na Pol­skę, co bez­po­śred­nio przy­czy­ni­ło się do nie­wo­li pol­skich jeń­ców i osa­dze­nia ich w 138 obo­zach na tere­nie ZSRR. W dal­szej czę­ści autor opi­su­je trzy obo­zy spe­cjal­ne NKWD: w Koziel­sku, Sta­ro­biel­sku i Ostasz­ko­wie, poda­jąc licz­bę osa­dzo­nych, warun­ki, w jakich prze­by­wa­li, prze­bieg prze­słu­cha­nia czy indok­try­na­cję, jakiej byli pod­da­wa­ni. Z tej czę­ści tego roz­dzia­łu czy­tel­nik dowia­du­je się tak­że o obo­zach Paw­lisz­czew Bór i Gria­zo­wiec, do któ­rych tra­fi­ło oko­ło 400 jeń­ców „oca­la­łych”, roz­pra­co­wy­wa­nych przez agen­tów NKWD, aby uczy­nić z nich narzą­dzie sta­li­now­skiej poli­ty­ki wobec Polski.

Dru­gi roz­dział roz­po­czy­na się opi­sem spo­tka­nia gene­ra­ła Wła­dy­sła­wa Sikor­skie­go z Józe­fem Sta­li­nem w Moskwie 3 grud­nia 1941 roku. Doty­czy­ło ono mię­dzy inny­mi pol­skich ofi­ce­rów. Jak zazna­czył autor, „w spra­wie zagi­nio­nych ofi­ce­rów Sikor­ski nie posu­nął się ani o krok. Ich los nadal pozo­sta­wał tajem­ni­cą”. Następ­nie czy­tel­nik zosta­je prze­nie­sio­ny w cza­sie do wyda­rzeń zwią­za­nych kolej­no z agre­sją Nie­miec na ZSRR 22 czerw­ca 1941 roku, ukła­du Sikorski–Majski (o utwo­rze­niu armii pol­skiej na tere­nie ZSRR) oraz sta­no­wi­ska­mi pol­skie­go rzą­du na uchodź­stwie, Wiel­kiej Bry­ta­nii i Sta­nów Zjednoczonych.

W roz­dzia­le trze­cim zaty­tu­ło­wa­nym Insce­ni­za­cja kłam­stwa Franz Kadell opi­su­je spo­sób budo­wa­nia i fał­szo­wa­nia fak­tów, a co za tym idzie – two­rze­nia radziec­kiej wer­sji zbrod­ni: począw­szy od tak zwa­nej Komi­sji Bur­den­ki, przez spo­sób pro­wa­dze­nia śledz­twa, po norym­ber­ski pro­ces (pod­roz­dział Far­sa w Norym­ber­dze), gdzie – jak sądzi­li Sowie­ci – wina za Zbrod­nię Katyń­ską przy­pad­nie III Rze­szy. Dzia­ła­nia stro­ny radziec­kiej i mil­cze­nie państw zachod­nich w spra­wie Katy­nia oddzia­ły­wa­ły w kolej­nych deka­dach, mimo podej­mo­wa­nych prób przy­wró­ce­nia prawdy.

Te autor poru­sza w roz­dzia­le czwar­tym – W cza­sie zim­nej woj­ny. Opi­su­je mię­dzy inny­mi oko­licz­no­ści odsło­nię­cia pomni­ka upa­mięt­nia­ją­ce­go pol­skich jeń­ców wojen­nych pomor­do­wa­nych wio­sną 1940 roku przez NKWD, umiesz­czo­ne­go na cmen­ta­rzu Gun­ners­bu­ry w Lon­dy­nie, i jak zazna­cza: „z 34 zapro­szo­nych amba­sad (…) nie przy­szedł ani jeden dyplo­ma­ta z amba­sad kra­jów zachod­nio­eu­ro­pej­skich”. Autor oma­wia lite­ra­tu­rę, któ­ra uka­zu­je się na Zacho­dzie, nakre­śla czy­tel­ni­ko­wi prze­bieg śledz­twa pod­ję­te­go przez powo­ła­ny przez Kon­gres ame­ry­kań­ski Komi­tet dla Zba­da­nia Zbrod­ni Katyń­skiej czy przed­sta­wia dzie­je sta­wia­ne­go przez Pola­ków krzy­ża brzo­zo­we­go na Cmen­ta­rzu Powąz­kow­skim w War­sza­wie. Mimo podej­mo­wa­nych dzia­łań, praw­da była lek­ce­wa­żo­na, pomi­ja­na mil­cze­niem, a tych, któ­rzy odważ­nie ją gło­si­li, spo­ty­ka­ły „tajem­ni­cze wypadki”.

W pią­tym roz­dzia­le Praw­da na raty autor przy­bli­ża czy­tel­ni­ko­wi wyda­rze­nia, któ­re pro­wa­dzą do zrzu­ce­nia zasło­ny kłam­stwa. Praw­da prze­bi­ja się z tru­dem. Mimo jed­no­znacz­nych dowo­dów i przy­zna­nia się do winy, jed­no­cze­śnie podej­mo­wa­ne są przez stro­nę rosyj­ską dzia­ła­nia pro­pa­gan­do­we mają­ce na celu umniej­sze­nie roz­mia­rów Zbrod­ni Katyń­skiej i wią­za­nia jej z wyso­ką śmier­tel­no­ścią wśród jeń­ców Armii Czer­wo­nej w latach 1919–1920. W roz­dzia­le tym czy­tel­nik ma moż­li­wość pozna­nia oko­licz­no­ści ujaw­nie­nia kolej­nych mogił pol­skich jeń­ców osa­dzo­nych w Sta­ro­biel­sku i Ostasz­ko­wie, zamor­do­wa­nych w Char­ko­wie i Mied­no­je, oraz wal­kę, jaką pod­ję­ły rodzi­ny zamor­do­wa­nych, nie zga­dza­jąc się z umo­rze­niem śledz­twa w spra­wie Zbrod­ni Katyń­skiej przez Naczel­ną Pro­ku­ra­tu­rę Woj­sko­wą w Moskwie.

Ostat­ni roz­dział może być dla czy­tel­ni­ka nie­ja­ko zasko­cze­niem, został bowiem poświę­co­ny kata­stro­fie lot­ni­czej z 10 kwiet­nia 2010 roku, w któ­rej zgi­nę­ło 96 osób, w tym pre­zy­dent Lech Kaczyń­ski i jego mał­żon­ka. Autor trak­tu­je to jako klam­rę spi­na­ją­cą tra­gicz­ne losy Pol­ski i Pola­ków. Roz­dział ten został opa­trzo­ny tak­że notą od redak­cji wska­zu­ją­cą, że autor pisał książ­kę w 2011 roku, kie­dy nie były jesz­cze zna­ne wszyst­kie usta­le­nia zwią­za­ne z kata­stro­fą lotniczą.

Książ­ka Fran­za Kadel­la sta­no­wi cie­ka­wą pozy­cję doty­czą­cą Zbrod­ni Katyń­skiej. Zawie­ra 14 zdjęć, foto­ko­pię notat­ki Berii z 5 mar­ca 1940 roku z zale­ce­niem roz­strze­la­nia pol­skich ofi­ce­rów, a tak­że mapę zamiesz­czo­ną na wewnętrz­nej stro­nie okład­ki, gdzie zazna­czo­ne są miej­sca maso­wych egze­ku­cji doko­na­nych przez NKWD. Każ­dy roz­dział opa­trzo­ny jest przy­pi­sa­mi, któ­re znaj­du­ją się na koń­cu książ­ki, co może sta­no­wić trud­ność w szyb­kim dotar­ciu do odwo­ła­nia. Autor nie wystrzegł się tak­że pew­nych błę­dów. Pisze na przy­kład o Józe­fie Czap­skim jako o więź­niu Koziel­ska, pod­czas gdy zna­ny malarz i pisarz był jeń­cem obo­zu w Starobielsku.

Nie­mniej jed­nak popu­lar­no­nau­ko­wy cha­rak­ter, przy­stęp­ny język i boga­ta biblio­gra­fia, głów­nie obco­ję­zycz­na, sta­no­wią o war­to­ści tej pozycji.

Opra­co­wa­ła Mag­da­le­na Wolska