Autor

Tytuł

Andrzej Rybic­ki

Uni­wer­sy­tec­ka Księ­ga Katyń­ska. Pamię­ci pra­cow­ni­ków nauko­wych Uni­wer­sy­te­tu Jagiel­loń­skie­go zamor­do­wa­nych wio­sną 1940 roku przez NKWD

Głów­nym celem publi­ka­cji jest przy­bli­że­nie syl­we­tek czter­na­stu pra­cow­ni­ków Uni­wer­sy­te­tu Jagiel­loń­skie­go, któ­rzy zosta­li zamor­do­wa­ni z roz­ka­zu władz ZSRR w 1940 roku. Autor książ­ki wyko­nał impo­nu­ją­cą pra­cę badaw­czą, pozy­sku­jąc mate­ria­ły do swo­je­go opra­co­wa­nia zarów­no w archi­wach, jak i pośród człon­ków rodzin boha­te­rów publi­ka­cji. Nie­zwy­kle istot­nym ele­men­tem książ­ki jest iko­no­gra­fia – zdję­cia zamor­do­wa­nych pra­cow­ni­ków Uni­wer­sy­te­tu Jagiel­loń­skie­go oraz repro­duk­cje zwią­za­nych z nimi doku­men­tów. Ze wzglę­du na bar­dzo dobrą jakość mate­ria­łów iko­no­gra­ficz­nych od lat sta­no­wią one pod­sta­wę wie­lu wystaw doty­czą­cych Zbrod­ni Katyńskiej.

Andrzej Rybic­ki – autor książ­ki, star­szy kustosz Muzeum Histo­rii Foto­gra­fii im. Wale­re­go Rze­wu­skie­go w Kra­ko­wie, wspa­nia­ły badacz, nie­zrów­na­ny znaw­ca iko­no­gra­fii histo­rycz­nej od lat zaj­mu­ją­cy się pro­ble­ma­ty­ką katyń­ską – połą­czył w swo­jej pra­cy wszyst­kie wymie­nio­ne pasje, two­rząc dzie­ło istot­ne i uni­kal­ne. Ofia­ry Zbrod­ni Katyń­skiej zyska­ły bowiem w tej publi­ka­cji peł­ną pod­mio­to­wość, nie sta­no­wiąc jedy­nie tła dla przed­sta­wia­nych wyda­rzeń. Posta­wa ta wpi­su­je się w poli­ty­kę i dzia­ła­nia regio­nal­nych sto­wa­rzy­szeń Rodzin Katyń­skich i zrze­sza­ją­cej je Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich. Potom­ko­wie zamor­do­wa­nych przez reżim sta­li­now­ski dążą do god­ne­go upa­mięt­nie­nia swo­ich bli­skich przez poka­za­nie, że każ­da z ofiar mia­ła swo­ją histo­rię, rodzi­nę, doko­na­nia, dąże­nia, roz­ryw­ki, hob­by. To wła­śnie dzia­ła­nia Rodzin dopro­wa­dzi­ły do powsta­nia Muzeum Katyń­skie­go w obec­nym jego kształ­cie. Nar­ra­cja eks­po­zy­cji odda­je ofia­rom czło­wie­czeń­stwo, maje­stat ich śmier­ci został przy­wró­co­ny (wbrew poja­wia­ją­cym się ten­den­cjom do „upo­są­go­wie­nia” ofiar i epa­to­wa­nia makabrą).

Dla­te­go też dzie­ło Andrze­ja Rybic­kie­go jest tak istot­ne. Autor poka­zał pra­cow­ni­ków Uni­wer­sy­te­tu Jagiel­loń­skie­go – zamor­do­wa­nych przez NKWD w 1940 roku – na róż­nych eta­pach życia, w sytu­acjach zawo­do­wych, pry­wat­nych, rodzin­nych (na kaja­ku, pod­czas ćwi­czeń fizycz­nych lub woj­sko­wych, pod­czas pra­cy, na pla­ży, pod­czas pie­szych wycie­czek, w cza­sie spo­tkań z przy­ja­ciół­mi itd.). Pra­ca Andrze­ja Rybic­kie­go to nie tyl­ko album ze zdję­cia­mi. Czy­tel­nik otrzy­mu­je rów­nież dobrze udo­ku­men­to­wa­ną daw­kę infor­ma­cji na temat opi­sy­wa­nych osób. W obszer­nym wstę­pie autor przed­sta­wia pocho­dze­nie źró­deł, na bazie któ­rych powsta­ła niniej­sza publi­ka­cja. Do naj­istot­niej­szych war­to zali­czyć archi­wa pry­wat­ne rodzin zamor­do­wa­nych, doku­men­ty zacho­wa­ne w Cen­tral­nym Archi­wum Woj­sko­wym, archi­wum Uni­wer­sy­te­tu Jagiel­loń­skie­go oraz tzw. Archi­wum Robla [link do recen­zji], któ­re­mu poświę­cił osob­ny rozdział.

Dosko­na­ła zna­jo­mość tema­tu pozwo­li­ła auto­ro­wi wyod­ręb­nić rów­nież ele­men­ty wspól­ne bio­gra­fii opi­sy­wa­nych osób. Ich życio­ry­sy łączy bole­sna nić histo­rii. Wybuch I woj­ny świa­to­wej bru­tal­nie prze­rwał edu­ka­cję – szko­łę real­ną, gim­na­zjum, w nie­któ­rych przy­pad­kach dopie­ro roz­po­czę­tą naukę na uni­wer­sy­te­cie – lub pra­cę zawo­do­wą. Wie­lu spo­śród naszych boha­te­rów zosta­ło pod­czas Wiel­kiej Woj­ny powo­ła­nych do wojsk jed­ne­go z państw zabor­czych, by odbyć służ­bę na róż­nych fron­tach Euro­py i po róż­nych stro­nach. Wie­lu z nich zapi­sa­ło rów­nież pięk­ną kar­tę pol­skiej histo­rii, wal­cząc o gra­ni­ce II Rze­czy­po­spo­li­tej w nowo utwo­rzo­nym Woj­sku Pol­skim. Po zakoń­cze­niu dzia­łań wojen­nych przy­szedł czas na uzu­peł­nie­nie wykształ­ce­nia czy roz­wój nauko­wy, pra­cę, zaj­mo­wa­nie się rodzi­ną, reali­za­cję pasji (któ­rą naj­czę­ściej była praca).

Jed­nak w 1939 roku zno­wu przy­szła woj­na. Część boha­te­rów książ­ki zaj­mo­wa­ła wyso­kie sta­no­wi­ska uni­wer­sy­tec­kie i z tego powo­du była zwol­nio­na z pobo­ru do woj­ska. Mimo tego posta­no­wi­li speł­nić swój patrio­tycz­ny obo­wią­zek i bro­nić ojczy­zny jako ofi­ce­ro­wie. Po klę­sce pol­skiej armii – zmu­szo­nej wal­czyć na dwa fron­ty, prze­ciw­ko III Rze­szy i ZSRR – zosta­li wzię­ci do nie­wo­li przez Armię Czer­wo­ną. Jako przed­sta­wi­cie­le pol­skiej inte­li­gen­cji zosta­li umiesz­cze­ni w jed­nym z obo­zów spe­cjal­nych, następ­nie w wyni­ku decy­zji ope­ra­cyj­nej z 5 mar­ca 1940 roku – pod któ­rą pod­pi­sa­li się naj­waż­niej­si dygni­ta­rze ZSRR – prze­wie­zie­ni na miej­sce kaź­ni i zgładzeni.

Dzie­ło ich życia zna­la­zło god­ne upa­mięt­nie­nie w pra­cy Andrze­ja Rybic­kie­go. Autor pod­jął się słusz­ne­go zada­nia ura­to­wa­nia od zapo­mnie­nia syl­we­tek tych wybit­nych naukow­ców i dziel­nych ludzi.

Opra­co­wał Mate­usz Zemla