Autor
Tytuł
Jadwiga Rogoża, Maciej Wyrwa
Katyń. Przewodnik szlakiem zbrodni
Wydawca:
Miejsce wydania:
Data wydania:
Opis:
Identyfikator ISBN:
Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia
Warszawa
2019
ss. 85
978-83-64486-67-8
zawiera faksymilia, fotografie, ilustracje, mapy
Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia powstało w 2011 roku, aby inicjować i wspierać działania na rzecz dialogu w stosunkach między oboma krajami. Jednym z pól działalności Centrum jest przybliżanie i upowszechnianie w obu społeczeństwach wiedzy o kulturze i historii Polski oraz Federacji Rosyjskiej. Instytucja ta prowadzi także działalność wydawniczą. Nakładem Centrum ukazała się między innymi publikacja Katyń. Przewodnik szlakiem zbrodni.
Autorzy we wprowadzeniu przedstawiają rys historyczny, przybliżający okoliczności zamordowania polskich oficerów w Katyniu. W telegraficznym skrócie – co nie znaczy niekompletnie – prowadzą czytelnika przez meandry międzynarodowej polityki tuż przed wybuchem II wojny światowej, przez same wydarzenia 1940 roku, lata późniejsze – odkrycie masowych grobów przez nazistów, okres PRL, kiedy to zarówno ZSRR, jak i komunistyczna Polska ukrywały prawdę o Katyniu, aż po czasy współczesne i obecną recepcję polsko-radzieckiej historii.
Po zwięzłym przybliżeniu historii sprawy Katynia autorzy wyruszają w szczególnego rodzaju podróż śladami zbrodni. Pierwszym przystankiem na ich drodze jest Kozielsk. Przybliżona zostaje historia miasteczka z jego monastyrem i zespołem cerkiewnym, a także – krótka historia polskich oficerów przebywających w obozie internowania – ich codzienność: zajęcia, organizacja czasu i działalności, jakie podejmowali przetrzymywani tam wojskowi.
Z Kozielska udajemy się z autorami na stację kolejową Gniezdowo, skąd oficerowie wywożeni byli na egzekucje do lasu katyńskiego. Przytoczona zostaje również krótka historia miasteczka oraz – co ciekawe – jego związki z Polską. Z gniezdowskiej stacji autorzy wyruszają na miejsce kaźni – do katyńskiego lasu, gdzie obecnie znajduje się Polski Cmentarz Wojenny. Z godną podziwu precyzją oprowadzają czytelnika po poszczególnych częściach cmentarza, skrupulatnie omawiając historię powstania elementów składających się na wieloczłonowy monument. Z części polskiej przenoszą się na cmentarz rosyjski, przy okazji pokazując (na podstawie tamtejszej wystawy), „jak zmiennym, «arytmicznym» procesem jest rosyjska pamięć historyczna”.
Po przejściu szlaków, które przemierzyli polscy oficerowie w drodze na śmierć w katyńskim lesie, autorzy udają się do Smoleńska. Tak jak wcześniej omawiają dzieje samego miasta, które od XVI wieku jest bardzo mocno związane z historią Polski. Wędrując przez miasto i obserwując jego zabytki, udają się na lotnisko Smoleńsk-Siewiernyj, gdzie podczas próby lądowania polskiego samolotu 10 kwietnia 2010 roku doszło do katastrofy, w wyniku której zginęła ówczesna para prezydencka oraz wszyscy znajdujący się na pokładzie członkowie delegacji i załoga samolotu. Pochylając głowy nad tragiczną śmiercią dziewięćdziesięciu sześciu osób lecących do Katynia na obchody siedemdziesiątej rocznicy Zbrodni Katyńskiej, autorzy kończą wędrowanie po rosyjskiej ziemi.
Nie kończą jednak historii samej Zbrodni Katyńskiej – ostatnia część przewodnika to bowiem krótka historia tego, jak ZSRR i obecna Federacja Rosyjska zapatrywała i zapatruje się na sprawę mordu polskich oficerów. Ważnym punktem jest tu działalność rosyjskiego stowarzyszenia Memoriał, które intensywnie pracuje nad upowszechnieniem i upublicznieniem prawdy o mordzie dokonanym przez Sowietów na polskich oficerach – pomimo trudności wysuwanych przez obecne władze Federacji Rosyjskiej.
Książka nie byłaby kompletna bez charakterystycznego dla przewodników zestawienia przydatnych informacji, takich jak wskazówki dojazdowe czy kontakty czy adresy. Wszystko to, razem z licznymi zdjęciami – archiwalnymi i współczesnymi – powoduje, że książkę można traktować jako kompendium wiedzy o wydarzeniach z 1940 roku oraz ich recepcji przez kolejne lata. Autorzy, przemierzając drogę polskich oficerów zamordowanych w katyńskim lesie w 1940 roku, śledzą nie tylko ich losy – od momentu internowania w obozach aż po drogę na egzekucję – ale też przybliżają czytelnikowi historię stosunków polsko-rosyjskich na przestrzeni lat – od samej zbrodni po czasy współczesne.
Opracowała Małgorzata Walendowska