Autor

Tytuł

Jadwi­ga Rogo­ża, Maciej Wyrwa

Katyń. Prze­wod­nik szla­kiem zbrodni

Cen­trum Pol­sko-Rosyj­skie­go Dia­lo­gu i Poro­zu­mie­nia powsta­ło w 2011 roku, aby ini­cjo­wać i wspie­rać dzia­ła­nia na rzecz dia­lo­gu w sto­sun­kach mię­dzy obo­ma kra­ja­mi. Jed­nym z pól dzia­łal­no­ści Cen­trum jest przy­bli­ża­nie i upo­wszech­nia­nie w obu spo­łe­czeń­stwach wie­dzy o kul­tu­rze i histo­rii Pol­ski oraz Fede­ra­cji Rosyj­skiej. Insty­tu­cja ta pro­wa­dzi tak­że dzia­łal­ność wydaw­ni­czą. Nakła­dem Cen­trum uka­za­ła się mię­dzy inny­mi publi­ka­cja Katyń. Prze­wod­nik szla­kiem zbrod­ni.

Auto­rzy we wpro­wa­dze­niu przed­sta­wia­ją rys histo­rycz­ny, przy­bli­ża­ją­cy oko­licz­no­ści zamor­do­wa­nia pol­skich ofi­ce­rów w Katy­niu. W tele­gra­ficz­nym skró­cie – co nie zna­czy nie­kom­plet­nie – pro­wa­dzą czy­tel­ni­ka przez mean­dry mię­dzy­na­ro­do­wej poli­ty­ki tuż przed wybu­chem II woj­ny świa­to­wej, przez same wyda­rze­nia 1940 roku, lata póź­niej­sze – odkry­cie maso­wych gro­bów przez nazi­stów, okres PRL, kie­dy to zarów­no ZSRR, jak i komu­ni­stycz­na Pol­ska ukry­wa­ły praw­dę o Katy­niu, aż po cza­sy współ­cze­sne i obec­ną recep­cję pol­sko-radziec­kiej historii.

Po zwię­złym przy­bli­że­niu histo­rii spra­wy Katy­nia auto­rzy wyru­sza­ją w szcze­gól­ne­go rodza­ju podróż śla­da­mi zbrod­ni. Pierw­szym przy­stan­kiem na ich dro­dze jest Kozielsk. Przy­bli­żo­na zosta­je histo­ria mia­stecz­ka z jego mona­sty­rem i zespo­łem cer­kiew­nym, a tak­że – krót­ka histo­ria pol­skich ofi­ce­rów prze­by­wa­ją­cych w obo­zie inter­no­wa­nia – ich codzien­ność: zaję­cia, orga­ni­za­cja cza­su i dzia­łal­no­ści, jakie podej­mo­wa­li prze­trzy­my­wa­ni tam wojskowi.

Z Koziel­ska uda­je­my się z auto­ra­mi na sta­cję kole­jo­wą Gniez­do­wo, skąd ofi­ce­ro­wie wywo­że­ni byli na egze­ku­cje do lasu katyń­skie­go. Przy­to­czo­na zosta­je rów­nież krót­ka histo­ria mia­stecz­ka oraz – co cie­ka­we – jego związ­ki z Pol­ską. Z gniez­dow­skiej sta­cji auto­rzy wyru­sza­ją na miej­sce kaź­ni – do katyń­skie­go lasu, gdzie obec­nie znaj­du­je się Pol­ski Cmen­tarz Wojen­ny. Z god­ną podzi­wu pre­cy­zją opro­wa­dza­ją czy­tel­ni­ka po poszcze­gól­nych czę­ściach cmen­ta­rza, skru­pu­lat­nie oma­wia­jąc histo­rię powsta­nia ele­men­tów skła­da­ją­cych się na wie­lo­czło­no­wy monu­ment. Z czę­ści pol­skiej prze­no­szą się na cmen­tarz rosyj­ski, przy oka­zji poka­zu­jąc (na pod­sta­wie tam­tej­szej wysta­wy), „jak zmien­nym, «aryt­micz­nym» pro­ce­sem jest rosyj­ska pamięć historyczna”.

Po przej­ściu szla­ków, któ­re prze­mie­rzy­li pol­scy ofi­ce­ro­wie w dro­dze na śmierć w katyń­skim lesie, auto­rzy uda­ją się do Smo­leń­ska. Tak jak wcze­śniej oma­wia­ją dzie­je same­go mia­sta, któ­re od XVI wie­ku jest bar­dzo moc­no zwią­za­ne z histo­rią Pol­ski. Wędru­jąc przez mia­sto i obser­wu­jąc jego zabyt­ki, uda­ją się na lot­ni­sko Smo­leńsk-Sie­wier­nyj, gdzie pod­czas pró­by lądo­wa­nia pol­skie­go samo­lo­tu 10 kwiet­nia 2010 roku doszło do kata­stro­fy, w wyni­ku któ­rej zgi­nę­ła ówcze­sna para pre­zy­denc­ka oraz wszy­scy znaj­du­ją­cy się na pokła­dzie człon­ko­wie dele­ga­cji i zało­ga samo­lo­tu. Pochy­la­jąc gło­wy nad tra­gicz­ną śmier­cią dzie­więć­dzie­się­ciu sze­ściu osób lecą­cych do Katy­nia na obcho­dy sie­dem­dzie­sią­tej rocz­ni­cy Zbrod­ni Katyń­skiej, auto­rzy koń­czą wędro­wa­nie po rosyj­skiej ziemi.

Nie koń­czą jed­nak histo­rii samej Zbrod­ni Katyń­skiej – ostat­nia część prze­wod­ni­ka to bowiem krót­ka histo­ria tego, jak ZSRR i obec­na Fede­ra­cja Rosyj­ska zapa­try­wa­ła i zapa­tru­je się na spra­wę mor­du pol­skich ofi­ce­rów. Waż­nym punk­tem jest tu dzia­łal­ność rosyj­skie­go sto­wa­rzy­sze­nia Memo­riał, któ­re inten­syw­nie pra­cu­je nad upo­wszech­nie­niem i upu­blicz­nie­niem praw­dy o mor­dzie doko­na­nym przez Sowie­tów na pol­skich ofi­ce­rach – pomi­mo trud­no­ści wysu­wa­nych przez obec­ne wła­dze Fede­ra­cji Rosyjskiej.

Książ­ka nie była­by kom­plet­na bez cha­rak­te­ry­stycz­ne­go dla prze­wod­ni­ków zesta­wie­nia przy­dat­nych infor­ma­cji, takich jak wska­zów­ki dojaz­do­we czy kon­tak­ty czy adre­sy. Wszyst­ko to, razem z licz­ny­mi zdję­cia­mi – archi­wal­ny­mi i współ­cze­sny­mi – powo­du­je, że książ­kę moż­na trak­to­wać jako kom­pen­dium wie­dzy o wyda­rze­niach z 1940 roku oraz ich recep­cji przez kolej­ne lata. Auto­rzy, prze­mie­rza­jąc dro­gę pol­skich ofi­ce­rów zamor­do­wa­nych w katyń­skim lesie w 1940 roku, śle­dzą nie tyl­ko ich losy – od momen­tu inter­no­wa­nia w obo­zach aż po dro­gę na egze­ku­cję – ale też przy­bli­ża­ją czy­tel­ni­ko­wi histo­rię sto­sun­ków pol­sko-rosyj­skich na prze­strze­ni lat – od samej zbrod­ni po cza­sy współczesne.

Opra­co­wa­ła Mał­go­rza­ta Walendowska