Autor

Tytuł

Kon­rad Czer­nie­lew­ski, Ryszard Iwa­nic­ki, Hen­ryk Siemiński

Roz­strze­la­ny życia los…

Jest to jed­na z pozy­cji, przy­go­to­wa­nych bez­po­śred­nio przez Rodzi­ny Katyń­skie i wyda­nych dzię­ki ich deter­mi­na­cji i sta­ra­niom. W tym przy­pad­ku ini­cja­ty­wę Sto­wa­rzy­sze­nia Rodzi­na Katyń­ska w Łodzi wspar­ła Rada Ochro­ny Pamię­ci Walk i Męczeń­stwa oraz Wydział Spraw Oby­wa­tel­skich Urzę­du Mia­sta Łodzi. Wymie­nio­ny na stro­nie redak­cyj­nej zespół dowo­dzi, że było to przed­się­wzię­cie anga­żu­ją­ce siły całe­go śro­do­wi­ska Rodzin.

Tekst poprze­dza umiesz­czo­ne na stro­nie przed­ty­tu­ło­wej mot­to: „W hoł­dzie zamor­do­wa­nym z Koziel­ska, Ostasz­ko­wa i Sta­ro­biel­ska – jako wyraz pamię­ci”. Wska­zu­je ono na czas powsta­wa­nia książ­ki i naj­sil­niej utrwa­lo­ną wte­dy świa­do­mość, że Ofia­ra­mi Zbrod­ni Katyń­skiej byli jeń­cy trzech wymie­nio­nych obo­zów – mimo iż ist­nia­ła tak zwa­na lista ukra­iń­ska (w indek­sie uwzględ­nio­no ofia­ry z tego spi­su) oraz zna­na już była nazwa „Bykow­nia” (jako miej­sce pochów­ku więk­szo­ści ofiar z tej listy). Wie­dzia­no też o fak­cie, że w wyni­ku decy­zji z 5 mar­ca 1940 roku mor­do­wa­ni byli tak­że oby­wa­te­le RP prze­trzy­my­wa­ni w wię­zie­niach zachod­niej Ukra­iny i Białorusi.

Dru­gim ele­men­tem wita­ją­cym czy­tel­ni­ka jest kopia kart­ki oko­licz­no­ścio­wej, upa­mięt­nia­ją­cej wizy­tę piel­grzym­ki Fede­ra­cji Rodzin Katyń­skich do papie­ża Jana Paw­ła II, dato­wa­nej 18 kwiet­nia 1996 roku, o tre­ści: „Z ser­ca udzie­lam Apo­stol­skie­go Bło­go­sła­wień­stwa Człon­kom Rodzin Katyń­skich na dro­gę życia w modli­tew­nej pamię­ci, wier­no­ści i przebaczeniu”.

W przed­mo­wie ksiądz pra­łat Zdzi­sław Pesz­kow­ski, kape­lan Rodzin Katyń­skich, pisał: „Każ­da stro­na tego nie­zwy­kłe­go albu­mu jest woła­niem o pamięć”. Jed­nak nie mamy tutaj do czy­nie­nia wyłącz­nie z albu­mem. Zgod­nie z dekla­ra­cja­mi, zawar­ty­mi w sło­wach Od redak­cji, pomy­sło­daw­com i twór­com tej publi­ka­cji cho­dzi­ło przede wszyst­kim o przy­po­mnie­nie indy­wi­du­al­nych syl­we­tek pomor­do­wa­nych, umiesz­czo­nych na tle histo­rii Zbrod­ni Katyń­skiej. Zarów­no w tym tek­ście, jak i w szki­cu Kuli­sy zbrod­ni katyń­skiej. Od kłam­stwa do praw­dy? otrzy­mu­je­my zestaw ele­men­tar­nych fak­tów i danych, ale tak­że uję­cie pro­ble­mo­we; mowa jest o pol­skiej poli­ty­ce zagra­nicz­nej II RP, co pozwa­la na pole­mi­kę z tezą o zemście Sta­li­na jako głów­nym powo­dzie Zbrod­ni Katyń­skiej, ana­li­zo­wa­ne jest poję­cie ludo­bój­stwa, pada­ją pyta­nia o przy­czy­ny pro­so­wiec­kiej reak­cji zachod­nich sojusz­ni­ków Pol­ski itd.

Wspo­mnia­ny tekst koń­czy takie podsumowanie:

„I na koniec dwie reflek­sje. Pierw­sza to kwe­stia zna­jo­mo­ści spra­wy katyń­skiej na świe­cie. Nas, Pola­ków, to boli, ale współ­cze­sny świat zapo­mniał o tej zbrod­ni sprzed pół­wie­cza – może i dla­te­go, że cią­gle są nowe «katy­nie»: Kam­pu­cza, Rwan­da, Bośnia, a i spraw­cy zbrod­ni jak­że czę­sto tak samo pozo­sta­ją bez­kar­ni. I dru­ga spra­wa. Hitle­ryzm jako sys­tem spo­łecz­no-poli­tycz­ny zapo­wia­dał, co gotu­je świa­tu, sta­li­nizm był obłud­niej­szy – za fra­ze­olo­gią o poko­jo­wym współ­ist­nie­niu praw i naro­dów, inter­na­cjo­na­li­zmie, krył swe praw­dzi­we obli­cze, rów­nie posęp­ne, a może tym groź­niej­sze niż faszyzm”.

Jak wspo­mnia­no wyżej, głów­na część książ­ki to indy­wi­du­al­ne noty Ofiar Zbrod­ni Katyń­skiej, któ­rych bli­scy nale­żą do Sto­wa­rzy­sze­nia Rodzi­na Katyń­ska w Łodzi. Całość mate­ria­łu podzie­lo­na jest na trzy czę­ści, ze wzglę­du na obóz, gdzie byli prze­trzy­my­wa­ni poszcze­gól­ni jeń­cy. Każ­dą z czę­ści poprze­dza opis dane­go obo­zu – Koziel­ska, Ostasz­ko­wa, Sta­ro­biel­ska – mowa o loka­li­za­cji, odtwo­rzo­nej na pod­sta­wie kore­spon­den­cji, pamięt­ni­ków i innych doku­men­tów tra­sach, jaki­mi tra­fi­li tutaj jeń­cy, warun­kach życia oraz prze­bie­gu ewa­ku­acji w kwiet­niu 1940 roku.

W każ­dej czę­ści noty są uło­żo­ne w porząd­ku alfa­be­tycz­nym, w więk­szo­ści ilu­stro­wa­ne zdję­cia­mi por­tre­to­wy­mi. W notach poda­no: imię, nazwi­sko, imio­na rodzi­ców, datę i miej­sce uro­dze­nia, wykształ­ce­nie i prze­bieg pra­cy zawo­do­wej i/lub służ­by woj­sko­wej, stan cywil­ny i rodzin­ny, a tak­że oko­licz­no­ści aresz­to­wa­nia po 17 wrze­śnia 1939 roku. To wszyst­ko zosta­ło usta­lo­ne na pod­sta­wie danych, jakie zosta­ły pozy­ska­ne od Rodzin, któ­re dys­po­no­wa­ły doku­men­ta­mi doty­czą­cy­mi okre­su przed­wo­jen­ne­go, a czas po 17 wrze­śnia rekon­stru­owa­no na pod­sta­wie zacho­wa­nej listów i kar­tek, jakie nade­szły z obo­zów. Noty uzu­peł­nia­ją przy­pi­sy, gdzie uwzględ­nio­no źró­dła: listy NKWD oraz opra­co­wa­nia Andrze­ja Moszyń­skie­go (Lista Katyń­ska) oraz Jędrze­ja Tuchol­skie­go (Mord w Katy­niu). W wypad­ku Ofiar z Katy­nia, ziden­ty­fi­ko­wa­nych pod­czas eks­hu­ma­cji hitle­row­skiej w 1943 roku, poda­no tak­że numer AM (Amtli­ches Mate­rial zum Mas­sen­mord von Katyn 1943).

War­to zauwa­żyć, że wzór noty przy­po­mi­na ten, jaki wyko­rzy­sta­no póź­niej w księ­gach cmen­tar­nych Katy­nia, Char­ko­wa i Mied­no­je. Trze­ba też pod­kre­ślić, że w publi­ka­cji zna­la­zły się tak­że noty osób, któ­rych w chwi­li powsta­wa­nia nie ziden­ty­fi­ko­wa­no jed­no­znacz­nie jako Ofiar Zbrod­ni Katyń­skiej, wery­fi­ka­cje przy­nio­sły kolej­ne lata lub  los ich pozo­sta­je nie­zna­ny, z racji bra­ku dostę­pu do archi­wów sowieckich/rosyjskich.

Poza por­tre­to­wy­mi zdję­cia­mi przy syl­wet­kach Ofiar tekst uzu­peł­nia­ją: repro­duk­cja pła­sko­rzeź­by Mat­ki Boskiej Katyń­skiej, mapa obo­zów jeń­ców pol­skich w ZSRR, foto­gra­fie z Koziel­ska i Katy­nia (publi­ka­cja pocho­dzi z roku 1997, a więc widać powsta­ły jesz­cze w cza­sach ZSRR pomnik z kłam­li­wą inskryp­cją o dacie śmier­ci Ofiar i spraw­cach zbrod­ni), Ostasz­ko­wa i Mied­no­je, Sta­ro­biel­ska i Char­ko­wa; mate­riał iko­no­gra­ficz­ny wień­czy zdję­cie pomni­ka katyń­skie­go, posta­wio­ne­go w Łodzi w 1990 roku, sta­ra­niem tam­tej­sze­go Sto­wa­rzy­sze­nia Rodzi­na Katyńska.

Opra­co­wa­ła Iza­bel­la Sariusz-Skąpska