Autor
Tytuł
Krystian Bedyński
Kaliszanie – ofiary zbrodni katyńskiej
Wydawca:
Miejsce wydania:
Data wydania:
Opis:
Identyfikator ISBN:
Miejski Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Kaliszu
Kalisz
2010
ss. 98
978-83-60579-69-5
przedmowa (Janusz Pęcherz, Prezydent Miasta Kalisza)
materiały ilustracyjne z Archiwum Państwowego w Kaliszu oraz zbiorów rodzinnych (fotografie kolorowe i sepii)
bibliografia
Z okładki spoglądają postaci z odległej epoki. Ich sylwetki są jakby zamglone, z sepiowej szarości wyłaniają się twarze mężczyzn ubranych w mundury, poważnych, skupionych na obiektywie aparatu, zastygłych; na jednym ze zdjęć jest też kobieta, widocznie towarzysząca swojemu partnerowi w jakiejś uroczystej chwili – może zdjęcie ślubne?
Na stronie przedtytułowej informacja o wydaniu w 70. rocznicę Zbrodni Katyńskiej, ilustrowana zdjęciem Delegacji Służby Więziennej; funkcjonariusz trzymają urnę z ziemią symbolicznie pobraną z grobu generała Mieczysława Smorawińskiego (26 września 2009). Wyjaśnienie tego wyboru pada w przedmowie Janusza Pęcherza, Prezydenta Miasta Kalisza. Jedną z zaplanowanych w Kaliszu uroczystości i upamiętnień 70. rocznicy Zbrodni Katyńskiej było nadanie tamtejszemu Zespołowi Szkół Ekonomicznych imienia generała Mieczysława Smorawińskiego. Uczestniczyły w tym wydarzeniu miedzy innymi Ewa Bąkowska (wnuczka generała) oraz Gabriela Zych (prezes kaliskiej Rodziny Katyńskiej). Następnego dnia, 10 kwietnia 2010 roku, obie panie zginęły w katastrofie smoleńskiej. Stąd, jak pisze prezydent Janusz Pęcherz: „Treścią tej książki jest pamięć o ofiarach Katynia; niechże stanie się ona jednocześnie bolesnym hołdem dla wszystkich ofiar katastrofy smoleńskiej i wyrazem naszej o nich pamięci”.
W refleksyjną atmosferę książki wprowadza znany wiersz Mariana Hemara Katyń, zaczynający się od słów, często cytowanych zarówno w publikacjach katyńskich, jak i podczas uroczystości czy inscenizacji:
Tej nocy zgładzono Wolność
W katyńskim lesie…
Zdradzieckim strzałem w czaszkę
Pokwitowano Wrzesień.
Kolejnym uroczystym elementem jest Apel Pamięci Kaliszan, Ofiar Zbrodni Katyńskiej, odczytany 24 kwietnia 2010 roku w Ogrojcu Katyńskim. Warto przeczytać ten tekst, bo padają tu nie tylko zwyczajowe słowa, wzywające na apel tych, którym poświęcona jest dana uroczystość (tu wymienieni między innymi generał Mieczysław Smorawiński, inspektor Straży Więziennej Alfred Surmiński, ksiądz podpułkownik Edmund Nowak), ale dodany jest szeroki kontekst historyczny, pokazujący łączność między przeszłością a współczesnością, środowiska, z jakich wywodzili się kaliszanie-Ofiary Zbrodni Katyńskiej, szkoły, które tutaj kończyli, i miejsca, gdzie pełnili służbę. Niezmiernie wzruszające są osobiste słowa, skierowane do nich jako do ojców i dziadków – co pokazuje, że nie byłoby ani takich uroczystości, ani publikacji, jak ta omawiana, gdyby nie determinacja i wieloletnia działalność Rodzin Katyńskich.
Pierwszą część książki wypełnia tekst Droga do prawdy, referujący wydarzenia począwszy od 13 kwietnia 1943 roku i pamiętnego komunikatu hitlerowskiego radia „Berlin”, informującego o odkryciu masowych grobów w lesie Kosogóry koło wsi Katyń, aż po lata dziewięćdziesiąte XX wieku, gdy ujawniono prawdę o Katyniu, i początki wieku XXI, gdy uczczono pamięć bohaterów budową pierwszych trzech nekropolii katyńskich. Tytułowa „droga do prawdy” zyskuje w tekście Krystiana Bedyńskiego kontekst wydarzeń wcześniejszych, przenoszący czytelnika do zmagań wojennych roku 1939 i tragicznych losów jeńców obozów NKWD w roku 1940.
Na szerokim marginesie książki tekstowi towarzyszą zdjęcia – rozpoznajemy postaci z okładki, teraz już nieanonimowe. Są to między innymi doktor Julian Gruner (tu nie jako lekarz, ale hokeista, reprezentant Polski, a na drugiej fotografii ochotnik podczas wojny 1920 roku), Mieczysław Smorawiński (zdjęcie ucznia Szkoły Handlowej w Kaliszu), Michał Bindyga z żoną, Czesław Brzeg (ochotnik w 1920 roku), Aleksander Potasiński, Czesław Staszewski, Stanisław Anglik, Piotr Szypura, Witold Paszkowski, Alfred Surmiński, Stefan Zych z żoną, Czesław Brzeg z żoną i synami. Na pozostały materiał ilustracyjny składają się kopie dokumentów (karta meldunkowa, świadectwo ślubu, metryki urodzenia i chrztu, korespondencja z obozów, pisma niemieckiego i polskiego Czerwonego Krzyża informujące o identyfikacji zwłok w Katyniu, pisma Głównej Prokuratury Wojskowej Rosji, pisma Ambasady RP w Moskwie itd.).
Drugą część publikacji wypełniają indywidualne noty (imiona rodziców, data i miejsce urodzenia, wykształcenie, stopnie wojskowe/służbowe, przebieg służby, dane z list wywozowych):
- jeńcy osadzeni w obozie NKWD w Kozielsku, zamordowani w Katyniu – 74 noty (oficerowie Wojska Polskiego, funkcjonariusze Straży Więziennej, urzędnicy wymiaru sprawiedliwości);
- jeńcy osadzeni w obozie NKWD w Starobielsku, zamordowani w Charkowie – 60 not (oficerowie Wojska Polskiego);
- jeńcy osadzeni w obozie NKWD w Ostaszkowie, zamordowani w Kalininie (Twerze) – 64 noty (oficerowie Wojska Polskiego, funkcjonariusze Policji Państwowej i Straży Więziennej);
- żołnierze Wojska Polskiego, zamordowani na Ukrainie – 2 noty;
- funkcjonariusze Policji Państwowej, zamordowani na Ukrainie – 3 noty;
- osoby, których los pozostaje nieznany – 7 not (oficerowie Wojska Polskiego, funkcjonariusze Straży Więziennej i Policji Państwowej).
Ten niezwykle bogaty materiał biograficzny uzupełniają współczesne zdjęcie Ogrojca Kaliskiego w Kaliszu, okolicznościowe fotografie miedzy innymi z sadzenia dębów katyńskich przy Centralnym Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu oraz inne tamtejsze upamiętnienia (na przykład tablica epitafijna Juliana Grunera w Bazylice NMP w Kaliszu). Całość zamyka bibliografia wybranych pozycji z literatury poświęconej Zbrodni Katyńskiej.
Opracowała Izabella Sariusz-Skąpska