Tytuł

Lista leka­rzy wete­ry­na­rii jeń­ców obo­zów w Koziel­sku, Sta­ro­biel­sku zamor­do­wa­nych w Katy­niu i Charkowie

Ta nie­wiel­ka roz­mia­ra­mi bro­szu­ra zasłu­gu­je na uwa­gę ze wzglę­du na spo­sób uję­cia tema­tu. W popu­lar­nej nar­ra­cji doty­czą­cej Zbrod­ni Katyń­skiej czę­sto wra­ca sfor­mu­ło­wa­nie o eli­cie II Rze­czy­po­spo­li­tej, do któ­rej w prze­wa­ża­ją­cej czę­ści nale­ża­ły ofia­ry sowiec­kie­go mor­du z 1940 roku. W tym opra­co­wa­niu dosta­je­my przy­kład jed­ne­go śro­do­wi­ska – leka­rzy wete­ry­na­rii – i dzię­ki zgro­ma­dzo­nym danym może­my oce­nić zakres strat, jakie ponio­sła ta gru­pa zawo­do­wa, a tak­że przej­rzeć listę kon­kret­nych imion i nazwisk. Dzię­ki temu z pozio­mu ogól­ne­go – i czę­sto nie­ste­ty dość powierz­chow­ne­go – prze­ka­zu o zbrod­ni wymie­rzo­nej w pol­ską inte­li­gen­cję scho­dzi­my na poziom bar­dziej doty­kal­ny i wymierny.

Jak czy­ta­my we wstę­pie, pre­zen­to­wa­ne wydaw­nic­two jest pokło­siem sesji nauko­wej, poświę­co­nej losom, jakie sta­ły się udzia­łem pol­skich leka­rzy wete­ry­na­rii pod­czas II woj­ny świa­to­wej, oraz wal­ce, jaką wte­dy podej­mo­wa­li. Sesja odby­ła się w dniach 8-10 paź­dzier­ni­ka 1993 roku, a zor­ga­ni­zo­wa­ło ją Pol­skie Towa­rzy­stwo Nauk Wete­ry­na­ryj­nych (Sek­cja Histo­rii Medy­cy­ny Wete­ry­na­ryj­nej), Kra­jo­wa Izba Lekar­sko-Wete­ry­na­ryj­na, Wydział Wete­ry­na­ryj­ny Szko­ły Głów­nej Gospo­dar­stwa Wiej­skie­go w War­sza­wie oraz Muzeum Wete­ry­na­rii w Cie­cha­now­cu. Z zapre­zen­to­wa­nych wte­dy badań wyni­ka, że śro­do­wi­sko leka­rzy wete­ry­na­rii ponio­sło stra­ty się­ga­ją­ce 20 pro­cent tej gru­py zawo­do­wej – począw­szy od kam­pa­nii wrze­śnio­wej, przez ruch opo­ru wobec oku­pan­ta, po zamor­do­wa­nych w hitle­row­skich kace­tach i sowiec­kich łagrach.

Spo­mię­dzy 440 zamor­do­wa­nych leka­rzy wete­ry­na­rii ponad 100 sta­no­wi­li jeń­cy wojen­ni, któ­rzy zgi­nę­li w Katy­niu i w Char­ko­wie. Autor publi­ka­cji tak pisze o tej ostat­niej gru­pie: „Pol­scy leka­rze wete­ry­na­rii byli ofi­ce­ra­mi rezer­wy lub służ­by sta­łej i znacz­na ich część, któ­ra bra­ła udział w kam­pa­nii wrze­śnio­wej, zna­la­zła się w nie­wo­li sowiec­kiej, głów­nie w obo­zach w Koziel­sku i Starobielsku”.

Punk­tem wyj­ścia dla opra­co­wa­nia z 1998 roku były zarów­no mate­ria­ły sprzed 1989 roku – na przy­kład słyn­na Lista katyń­ska Ada­ma Moszyń­skie­go, wyda­wa­na w ofi­cy­nach emi­gra­cyj­nych i w kra­jo­wym „dru­gim obie­gu”, przez lata będą­ca jed­nym z nie­wie­lu zesta­wień Ofiar Zbrod­ni Katyń­skiej – jak i opra­co­wa­nia póź­niej­sze, kie­dy już dostęp­ne były nowe źró­dła, tak­że z archi­wów sowiec­kich. Lista zosta­ła posze­rzo­na o not­ki bio­gra­ficz­ne, bazu­ją­ce zarów­no na publi­ka­cjach nauko­wych, jak i popu­la­ry­za­tor­skich (z pra­sy śro­do­wi­sko­wej, jak „Życie Wete­ry­na­ryj­ne”). Wyko­rzy­sta­no też mate­ria­ły mię­dzy inny­mi zgro­ma­dzo­ne przez Ośro­dek Stu­diów Wschod­nich KARTA.

To ostat­nie źró­dło – w chwi­li wyda­nia bro­szu­ry dzia­ła­ją­ce bar­dzo pręż­nie – jest przy­wo­ła­ne tak­że dla­te­go, że wła­śnie do Ośrod­ka KARTA tra­fia­ły w latach dzie­więć­dzie­sią­tych rodzin­ne archi­wa­lia i tam gro­ma­dzo­no świa­dec­twa ery komu­ni­zmu, a wśród nich szcze­gól­ne miej­sce zaj­mo­wa­ły doku­men­ty o tych, któ­rzy zosta­li zamor­do­wa­ni w Związ­ku Radziec­kim lub prze­szli gehen­nę zesła­nia. Stąd też publi­ko­wa­na na koń­cu ankie­ta i proś­ba o nad­sy­ła­nie wszel­kich danych, któ­re mogły­by powięk­szyć zaso­by i umoż­li­wić suk­ce­syw­ne doku­men­to­wa­nie wschod­nie­go doświad­cze­nia oby­wa­te­li II Rze­czy­po­spo­li­tej oraz zesta­wia­nie indek­su represjonowanych.

To oczy­wi­ste, że wiel­ki wysi­łek w tym kie­run­ku podej­mo­wa­ły przez lata rodzi­ny Ofiar, jed­nak trze­ba też pamię­tać o oso­bach, któ­re nie pozo­sta­wi­ły bli­skich. Jak dekla­ru­je autor opra­co­wa­nia, w wypad­ku śro­do­wi­ska leka­rzy wete­ry­na­rii obo­wią­zek gro­ma­dze­nia infor­ma­cji i utrwa­la­nia wie­dzy o poprzed­ni­kach spo­czy­wa na samo­rzą­dzie zawo­do­wym, repre­zen­to­wa­nym przez Izbę Lekar­sko-Wete­ry­na­ryj­ną. Apel sprzed ponad dwu­dzie­stu lat pozo­sta­je w  mocy – nadal bowiem zda­rza się, że potom­ko­wie nawet w trze­cim poko­le­niu odkry­wa­ją rodzin­ne źró­dła, a histo­ry­cy docie­ra­ją do nie­zna­nych, a cen­nych archiwaliów.

Publi­ko­wa­na lista obej­mu­je 110 osób. Na indy­wi­du­al­ne noty skła­da­ją się dane pod­sta­wo­we (imię, nazwi­sko, data i miej­sce uro­dze­nia, imię ojca, miej­sce uwię­zie­nia i śmier­ci), uzu­peł­nio­ne o infor­ma­cje na temat edu­ka­cji, prze­bie­gu służ­by woj­sko­wej i miej­sca pra­cy; opcjo­nal­nie poda­no też numer listy wywo­zo­wej. W każ­dym bio­gra­mie odno­to­wa­no źró­dła, a w roz­dzia­le Dodat­ko­we infor­ma­cje i pod­su­mo­wa­nie zna­la­zło się zesta­wie­nie wąt­pli­wo­ści co do zna­le­zio­nych danych, jak cho­ciaż­by róż­ne for­my zapi­sów nazwisk czy potwier­dze­nie wykształ­ce­nia weterynaryjnego.

Prze­glą­da­jąc tę listę i bio­gra­my, widzi­my jed­no­cze­śnie wyci­nek histo­rii się­ga­ją­cej epo­ki sprzed I woj­ny świa­to­wej i przed­wo­jen­nej Rze­czy­po­spo­li­tej. Odno­to­wa­ni tutaj leka­rze wete­ry­na­rii uro­dzi­li się czę­sto jesz­cze przed Wiel­ką Woj­ną, a z ich miejsc uro­dze­nia ukła­da się mapa trzech zabo­rów, są też oso­by uro­dzo­ne w głę­bi Rosji. Część leka­rzy zdo­by­ła dyplo­my w Char­ko­wie, Dorpa­cie, Moskwie, Nowo­czer­ka­sku, są też ofi­ce­ro­wie armii austriac­kiej, legio­ni­ści, powstań­cy wiel­ko­pol­scy i uczest­ni­cy woj­no pol­sko-bol­sze­wic­kiej. Miga­ją miej­sco­wo­ści na Kre­sach, dzi­siaj znaj­du­ją­ce się poza pol­ską mapą: Dub­no, Kowel, Lwów, Łuck, Zdoł­bu­nów, Złoczów…

Opra­co­wa­ła Iza­bel­la Sariusz-Skąpska