Autor

Tytuł

Wła­di­mir Abarinow

Opraw­cy z Katy­nia: rosyj­ski dzien­ni­karz na tro­pie zbrodniarzy

Opraw­cy z Katy­nia rosyj­skie­go dzien­ni­ka­rza i repor­te­ra Wła­di­mi­ra Aba­ri­no­wa to książ­ka pozwa­la­ją­ca zro­zu­mieć isto­tę zła, jakie doko­na­ło się w katyń­skim lesie i w innych miej­scach kaź­ni. Potę­ga owe­go zła, okru­cień­stwa, urzę­do­wej hipo­kry­zji i poli­tycz­ne­go kłam­stwa jest wszech­ogar­nia­ją­ca. Nie doty­czy tyl­ko ofiar i ich rodzin, ale też ogó­łu pol­skie­go spo­łe­czeń­stwa, kolej­nych poko­leń Polek i Pola­ków, dla któ­rych wyda­rze­nia II woj­ny świa­to­wej sta­ły się histo­rycz­ną trau­mą. Zbrod­nie te ude­rzy­ły rów­nież w tam­tej­sze spo­łe­czeń­stwo, sta­jąc się dla współ­cze­snej, post­so­wiec­kiej Rosji rodza­jem nie do koń­ca uświa­do­mio­nej winy. Pozy­tyw­ny wpływ psy­cho­te­ra­pii na pod­da­ją­cych się jej ludzi  kolo­kwial­nie tłu­ma­czy się jako moż­li­wość zro­zu­mie­nia przy­czyn wła­snych pro­ble­mów. I choć pomi­mo iden­ty­fi­ka­cji tej trau­my nie zni­ka­ją tok­sycz­ne zacho­wa­nia, moż­na się mie­rzyć z ich isto­tą, a nie tyl­ko z powierz­chow­ny­mi obja­wa­mi. Książ­ka Aba­ri­no­wa to w piśmien­nic­twie na temat Zbrod­ni Katyń­skiej repor­ter­ski odpo­wied­nik tera­pii. Autor prze­pro­wa­dził sze­ro­ko zakro­jo­ne docho­dze­nie. Z licz­nych rela­cji, doku­men­tów, deta­li fak­to­gra­ficz­nych i deduk­cji stwo­rzył dia­gno­zę sys­te­mo­wej zbrod­ni, któ­ra jest przy­czy­ną etycz­ne­go roz­chwia­nia i pro­ble­mów cywi­li­za­cyj­nych w Rosji, w Pol­sce i we wszyst­kich kra­jach dotknię­tych sta­li­now­skim terrorem.

Aba­ri­now jest histo­ry­kiem i lite­ra­tu­ro­znaw­cą, wie­lo­let­nim dzien­ni­ka­rzem cza­so­pism „Litie­ra­tur­na­ja gazie­ta” („Литературная газета”) i „Nie­za­wi­si­ma­ja Gazie­ta” („Независимая Газетa”), nie­zwy­kle waż­nych dla pro­wol­no­ścio­wych krę­gów w Rosji, oraz kore­spon­den­tem sek­cji rosyj­skiej Radia Wol­na Europa.

Opraw­ców z Katy­nia czy­ta się z pew­nym opo­rem. Lek­tu­rę utrud­nia (zwłasz­cza czy­tel­ni­kom przy­zwy­cza­jo­nym do popu­lar­nej lite­ra­tu­ry fak­tu) nagro­ma­dze­nie odwo­łań do doku­men­tów i kore­spon­den­cji czy przy­ta­cza­nie wypo­wie­dzi świad­ków. Trze­ba jed­nak mieć na wzglę­dzie rolę tej pre­kur­sor­skiej książ­ki i moment histo­rycz­ny, w któ­rym powsta­wa­ła. Aba­ri­now wyko­rzy­stał krót­ki okres gła­sno­sti – poli­ty­ki jaw­no­ści oraz znie­sie­nia cen­zu­ry, jed­ne­go z fun­da­men­tów pie­re­stroj­ki Micha­iła Gor­ba­czo­wa. Uda­ło mu się zyskać dostęp do archi­wów, dotrzeć do świad­ków i wyko­naw­ców zbrod­ni­czych roz­ka­zów. Wyko­nał pra­cę, któ­ra w warun­kach rosyj­skich była o wie­le trud­niej­sza niż choć­by w przy­pad­ku pra­cy pol­skich bada­czy zaj­mu­ją­cych się bole­sny­mi wąt­ka­mi naro­do­wej histo­rii. Ten poli­tycz­ny kon­tekst tłu­ma­czą w posło­wiu Anna Dzien­kie­wicz i Daniel Boć­kow­ski. Epo­ka gła­sno­sti trwa­ła krót­ko, a jej doro­bek został w dużej mie­rze zatar­ty przez impe­rial­ny i kon­ser­wa­tyw­ny zwrot w poli­ty­ce Fede­ra­cji Rosyj­skiej, któ­ry doko­nał się w trak­cie rzą­dów Wła­di­mi­ra Puti­na. Publi­ka­cja grun­tow­nie udo­ku­men­to­wa­nych wia­do­mo­ści, zacho­wa­nie schlud­ne­go, ale zara­zem pozba­wio­ne­go lite­rac­kich pre­ten­sji sty­lu jest w tym przy­pad­ku istot­niej­sza niż oddzia­ły­wa­nie za pomo­cą środ­ków artystycznych.

Waż­nym walo­rem tek­stu są roz­wa­ża­nia na temat postę­po­wa­nia kolej­nych wład­ców Krem­la w opi­sy­wa­nej spra­wie. To przy­czy­nek do dys­ku­sji na temat poli­ty­ki histo­rycz­nej oraz dyplo­ma­cji. Uka­zu­je jed­ne z naj­bar­dziej bez­wstyd­nych prze­ja­wów pań­stwo­wej hipo­kry­zji. Sta­no­wi ostrze­że­nie przed rugo­wa­niem nie­wy­god­nych wątków.

Opraw­cy z Katy­nia to obo­wiąz­ko­wa lek­tu­ra dla zain­te­re­so­wa­nych tema­tem. Nie powin­no się jej jed­nak czy­tać jako wpro­wa­dze­nia do tema­tu, lecz jako istot­ne uzu­peł­nie­nie wie­dzy o per­spek­ty­wę rosyj­ską, obok opra­co­wa­nia Ines­sy Jaż­bo­row­skiej, Ana­to­li­ja Jabło­ko­wa i Juri­ja Zorii Katyń. Zbrod­nia chro­nio­na tajem­ni­cą pań­stwo­wą [link?].

Repor­taż Aba­ri­no­wa war­to też potrak­to­wać jako dro­go­wskaz etycz­ny i dowód na słusz­ność prób wyja­śnia­nia bole­snych wąt­ków naro­do­wych historii.

Opra­co­wał Jan Bińczycki