Tytuł

Pol­ski Cmen­tarz Wojen­ny Kijów–Bykownia. Księ­ga cmen­tar­na, t. V: Ikonografia

Pią­ty tom publi­ka­cji Pol­ski Cmen­tarz Wojen­ny Kijów–Bykownia w cało­ści poświę­co­ny jest iko­no­gra­fii. Mate­ria­ły umiesz­czo­ne w tomie zosta­ły uło­żo­ne chro­no­lo­gicz­nie. Lista ofiar obej­mu­je nazwi­ska w kolej­no­ści alfa­be­tycz­nej od A do L – od Kazi­mie­rza Aba­czyń­skie­go począw­szy, a na Bole­sła­wie Łukow­skim skoń­czyw­szy. Cała iko­no­gra­fia zosta­ła opi­sa­na i opa­trzo­na źró­dła­mi. Wyse­lek­cjo­no­wa­ne mate­ria­ły pocho­dzą mię­dzy inny­mi ze zbio­rów rodzin­nych, Cen­tral­ne­go Archi­wum Woj­sko­we­go, Muzeum Katyń­skie­go, Naro­do­we­go Archi­wum Cyfro­we­go, a tak­że z Archi­wum w Sta­ni­sła­wo­wie, Łuc­ku, Tar­no­po­lu czy z Wiel­ko­pol­skie­go Muzeum Woj­sko­we­go (oddział Muzeum Naro­do­we­go w Pozna­niu). Wspo­mnia­ne opi­sy są jed­nak dość krót­kie, nie towa­rzy­szy im żad­na nar­ra­cja, sło­wo wstę­pu czy posło­wie. Tym samym oba tomy (pią­ty i szó­sty) funk­cjo­nu­ją raczej jako suple­ment (do poprzed­nich wolu­mi­nów) niż jako auto­no­micz­na, dają­ca się odręb­nie czytać/oglądać całość. Nie­ste­ty nie zosta­ła tu zamiesz­czo­na infor­ma­cja, któ­rych osób doty­czą zapre­zen­to­wa­ne zdję­cia, listy, legi­ty­ma­cje, dyplo­my, świa­dec­twa, pisma, wnio­ski, zaświad­cze­nia, akty urzę­do­we (uro­dze­nia, zgo­nu). Tomu nie zaopa­trzo­no tak­że w spis tre­ści. Ów brak auto­no­micz­no­ści wzmac­nia fakt, że posta­ci, któ­re tu uwzględ­nio­no, są wymie­nio­ne tyl­ko z imie­nia i nazwi­ska. Wspo­mnia­ne (zdaw­ko­we) opi­sy doty­czą samej iko­no­gra­fii. I tak na przy­kład odnaj­du­je­my tu postać Ste­fa­na Baczew­skie­go i jego zdję­cie por­tre­to­we (z Cen­tral­ne­go Archi­wum Woj­sko­we­go), ale samej infor­ma­cji, choć­by naj­bar­dziej pod­sta­wo­wej, kim był Baczew­ski, trze­ba już szu­kać gdzie indziej. To wszyst­ko utrud­nia nawi­ga­cję po opracowaniu.

Sam dobór mate­ria­łów jest inte­re­su­ją­cy, a źró­dła iko­no­gra­ficz­ne roz­miesz­czo­ne czy­tel­nie i przej­rzy­ście. Cza­sem jest to tyl­ko zdję­cie por­tre­to­we, czę­sto jed­nak obszer­niej­sza doku­men­ta­cja. I tak na przy­kład w przy­pad­ku Wik­to­ra Cha­je­sa, wice­pre­zy­den­ta Lwo­wa pocho­dze­nia żydow­skie­go, ban­kie­ra i dzia­ła­cza kul­tu­ral­ne­go i spo­łecz­ne­go, odnaj­du­je­my obok zdję­cia por­tre­to­we­go inne foto­gra­fie. W przy­pad­ku dowód­cy 2 szwa­dro­nu 26 Puł­ku Uła­nów Wiel­ko­pol­skich por. Julia­na Cet­ne­row­skie­go – foto­gra­fie ze świa­dec­twa doj­rza­ło­ści, samo świa­dec­two doj­rza­ło­ści, wnio­sek awan­so­wy i kil­ka innych foto­gra­fii (porucz­nik w towa­rzy­stwie kole­gi, a tak­że dwóch kobiet). Z kolei w przy­pad­ku Her­sza Isa­ko­we­ra, obok świa­dec­twa kwa­li­fi­ka­cyj­ne­go, dosta­je­my jego pasz­port i poda­nie o pozwo­le­nie na wyjazd za gra­ni­cę. W publi­ka­cji moż­na odna­leźć nazwi­ska zarów­no zna­nych posta­ci, takich jak Mie­czy­sław Lin­de, gene­rał dywi­zji Woj­ska Pol­skie­go i kawa­ler Orde­ru Vir­tu­ti Mili­ta­ri, jak i zupeł­nie zapo­mnia­ne, na przy­kład Rubi­na, syna Abra­ma (ur. 1878), przy któ­rym pomiesz­czo­no stro­nę tytu­ło­wą książ­ki jego autor­stwa (M’chaje ha’Kraim: Skiz­zen aun Typen aus dem Leben der Kara­iten von Rubin Fahn) poświę­co­ną Kara­imom, o któ­rych pisał tak­że w innych publi­ka­cjach (ich histo­ria skąd­inąd docze­ka­ła się w ostat­nim cza­sie grun­to­wa­nych opra­co­wań mię­dzy inny­mi Ste­fa­na Gąsio­row­skie­go, Kara­imi w Koro­nie i na Litwie w XV–XVIII wie­ku, Kra­ków 2008).

Mimo wspo­mnia­nych zastrze­żeń oma­wia­ny tom zasłu­gu­je na zain­te­re­so­wa­nie. Zamiesz­czo­ne w nim mate­ria­ły oży­wia­ją na nowo pamięć o Ofia­rach, przy­wra­ca­ją pamięć o mniej zna­nych (albo cał­ko­wi­cie zapo­mnia­nych) posta­ciach i mogą sta­no­wić impuls do dal­szych poszukiwań.

Opra­co­wał Paweł Jasnowski