Tytuł

„Zeszy­ty Katyń­skie”. Zbrod­nia Katyń­ska: wina i oskarżenie

Pozy­cja prze­zna­czo­na dla czy­tel­ni­ków orien­tu­ją­cych się w tema­cie, któ­rzy chcą poznać for­mal­no-praw­ne skut­ki Zbrod­ni Katyń­skiej, a szcze­gól­nie pro­ble­my z rze­tel­nym przed­sta­wia­niem fak­tów z nią zwią­za­nych i pozy­ski­wa­niem mate­ria­łów źró­dło­wych. God­na pole­ce­nia  magi­stran­tom oraz przy­szłym dok­to­ran­tom, poszu­ku­ją­cym tema­tu pra­cy, gdyż zawie­ra biblio­gra­fię katyń­ską z lat 2000–2004, a tak­że mate­ria­ły do biblio­gra­fii tak zwa­ne­go „Anty-Katy­nia”.

 

Roz­dział 1: Piotr Ł.J. Andrze­jew­ski, Postę­po­wa­nie dla osą­dze­nia zbrod­ni katyń­skiej i kłam­stwa katyńskiego

Autor uka­zu­je histo­rię postę­po­wań, jakie toczy­ły się w spra­wie katyń­skiej (począw­szy od Mię­dzy­na­ro­do­we­go Try­bu­na­łu w Norym­ber­dze, któ­ry w dniach 1–3 lip­ca 1946 roz­pa­try­wał mord na pol­skich jeń­cach wojen­nych jako zbrod­nię wojen­ną), oraz dzia­łań zmie­rza­ją­cych do wsz­czę­cia ofi­cjal­ne­go śledz­twa. Udo­wad­nia rów­nież koniecz­ność osą­dze­nia zbrod­ni komu­ni­stycz­nych przez mię­dzy­na­ro­do­wy trybunał.

 

Roz­dział 2: Leon Kie­res, Insty­tut Pamię­ci Naro­do­wej – Komi­sja Ści­ga­nia Zbrod­ni prze­ciw­ko Naro­do­wi Pol­skie­mu wobec śledz­twa w spra­wie Zbrod­ni Katyńskiej

 

Roz­dział 3: Fran­ci­szek Gry­ciuk, Sta­no­wi­sko Kole­gium Insty­tu­tu Pamię­ci Naro­do­wej – Komi­sji Ści­ga­nia Zbrod­ni prze­ciw­ko Naro­do­wi Pol­skie­mu z dnia 28 kwiet­nia 2004 r.

Oby­dwa roz­dzia­ły sta­no­wią rodzaj krót­kie­go wpro­wa­dze­nia do zagad­nień zwią­za­nych z naj­waż­niej­szy­mi teza­mi zawar­ty­mi w kolej­nych referatach.

 

Roz­dział 4: Woj­ciech Mater­ski, Zbrod­nia Katyń­ska – struk­tu­ra winy

Autor daje odpo­wiedź na pyta­nie, kto i w jakim stop­niu był odpo­wie­dzial­ny za zbrod­nię na ofi­ce­rach pol­skich, bio­rąc pod uwa­gę moż­li­wość posta­wie­nia zarzu­tów pro­ku­ra­tor­skich. Udo­wad­nia, że postę­po­wa­nie może być wsz­czę­te nie tyl­ko wobec spraw­ców samej zbrod­ni, ale rów­nież wobec ludzi, któ­rzy wyko­ny­wa­li dzia­ła­nia słu­żą­ce do zafał­szo­wa­nia praw­dy o tych wyda­rze­niach (m.in. doty­czy to osób, któ­re bez­cze­ści­ły zwło­ki z katyń­skich dołów śmier­ci, pre­pa­ru­jąc je w taki spo­sób, aby dostar­czyć „dowo­dów” na tezy o spraw­stwie niemieckim).

 

Roz­dział V: Adam Basak, Pro­blem kwa­li­fi­ka­cji praw­nej Zbrod­ni Katyń­skiej oraz odpo­wie­dzial­no­ści spraw­ców w świe­tle Norymbergii.

Autor wska­zu­je, iż Zbrod­nia Katyń­ska powin­na być kla­sy­fi­ko­wa­na według stan­dar­dów norym­ber­skich. W pro­ce­sie tym przy­wód­cy hitle­row­scy ponie­śli karę za zbrod­nie apa­ra­tu pań­stwo­we­go, któ­rym zarzą­dza­li, mimo iż dzia­ła­li zgod­nie z obo­wią­zu­ją­cym w tym pań­stwie pra­wem. Ana­lo­gicz­nie za Zbrod­nię Katyń­ską bez­po­śred­nio odpo­wie­dzial­ni są naj­wyż­si dygni­ta­rze ZSRR, więc ofi­cjal­ne przy­ję­cie takiej samej wykład­ni, jaką sto­su­je się wobec zbrod­nia­rzy hitle­row­skich, mogło­by sta­no­wić for­mę pośmiert­nej rekom­pen­sa­ty wobec ofiar sys­te­mu komunistycznego.

W dal­szej czę­ści autor wymie­nia i ana­li­zu­je trak­ta­ty pra­wa mię­dzy­na­ro­do­we­go, któ­re zosta­ły pogwał­co­ne przez ZSRR w wyni­ku ata­ku 17 wrze­śnia 1939 na teren Rze­czy­po­spo­li­tej oraz zbrod­ni doko­na­nej na jeń­cach wojen­nych. Adam Basak czę­sto odwo­łu­je się do kla­sy­fi­ka­cji zbrod­ni hitle­row­skich, jakiej doko­na­no pod­czas obrad Mię­dzy­na­ro­do­we­go Try­bu­na­łu Woj­sko­we­go w Norym­ber­dze. Prze­pro­wa­dza dogłęb­ną ana­li­zę moż­li­wo­ści, jakie miał­by try­bu­nał do sądze­nia zbrod­ni komu­ni­stycz­nych, dzia­ła­ją­cy w spo­sób analogiczny.

 

Roz­dział VI: Witold Kule­sza, Moż­li­wość opra­co­wa­nia aktu oskar­że­nia spraw­ców Zbrod­ni Katyń­skiej – prze­słan­ki praw­ne i rzeczywistość

Naj­waż­niej­szym aspek­tem tego roz­dzia­łu jest pró­ba odpo­wie­dzi na pyta­nie, jakie wyni­ki może dać śledz­two pro­wa­dzo­ne przez Głów­ną Pro­ku­ra­tu­rę Woj­sko­wą Fede­ra­cji Rosyj­skiej (obec­nie już zakoń­czo­ne). Mimo iż sed­no spra­wy jest już nie­ak­tu­al­ne, roz­dział war­to prze­czy­tać, gdyż autor dobit­nie poka­zu­je, że spo­sób zakoń­cze­nia postę­po­wa­nia oraz jego rezul­ta­ty nie są wyni­kiem obiek­tyw­nych przesłanek.

 

Roz­dział VII: Sta­ni­sław Maria Jan­kow­ski, Histo­ria jed­ne­go kłam­stwa.

Autor opi­su­je histo­rię fik­cyj­ne­go „listu” z roku 1948, uka­zu­ją­ce­go losy czę­ści doku­men­ta­cji katyń­skiej, jak rów­nież oko­licz­no­ści śmier­ci pro­ku­ra­to­ra Roma­na Mar­ti­nie­go. Doku­ment ten stał się mate­ria­łem źró­dło­wym dla wie­lu bada­czy, któ­rzy opar­li na nim swo­je ana­li­zy i wnio­ski. Sta­ni­sław Jan­kow­ski uza­sad­nia wszyst­kie argu­men­ty wska­zu­ją­ce na to, iż doku­ment jest nie­praw­dzi­wy. W dal­szej czę­ści czy­tel­nik dowia­du­je się, kto i w jakich oko­licz­no­ściach powo­ły­wał się na wspo­mnia­ny doku­ment, oraz pozna­je poziom zamie­sza­nia infor­ma­cyj­ne­go, jakie ten rze­ko­my „list” wywo­łał. Roz­dział ten jest spra­woz­da­niem z rze­tel­nie prze­pro­wa­dzo­ne­go śledz­twa i dostar­cza bar­dzo inte­re­su­ją­cej lektury.

 

Roz­dział VIII: Bole­sław Wosz­czyń­ski, Echa Katy­nia w świe­tle archi­wa­liów. Stan prac nad pozy­ski­wa­niem i publi­ka­cją mate­ria­łów źródłowych

W roz­dzia­le tym znaj­du­je­my krót­ki opis trzech tomów pra­cy zbio­ro­wej Katyń: doku­men­ty zbrod­ni oraz sze­ro­kie omó­wie­nie tema­ty­ki tomu IV, przy­go­to­wy­wa­ne­go w okre­sie, kie­dy odby­wa­ła się konferencja.

 

Roz­dział IX: Wal­de­mar Chro­stow­ski, Zbrod­nia Katyń­ska a przebaczenie

Tytuł roz­dzia­łu dosko­na­le kore­spon­du­je z jego treścią.

 

Roz­dział X: Boże­na Łojek, Anty­ka­tyń jako przed­miot badań. Spra­woz­da­nie z dyskusji. 

W roz­dzia­le tym znaj­du­je się kry­ty­ka oskar­że­nia, jakie wysu­wa­ła stro­na rosyj­ska wobec władz pol­skich. Doty­czy­ło ono rze­ko­mo celo­we­go wymor­do­wa­nia tysię­cy czer­wo­no­ar­mi­stów, jeń­ców woj­ny 1920 roku.

 

Roz­dział XI: Anty­ka­tyń – losy jeń­ców rosyj­skich w Pol­sce w 1920 r. Mate­ria­ły do bibliografii

Opra­co­wa­nie i redak­cja: Iza­be­la Kowal­ska, Urszu­la Olech, Elż­bie­ta Pawińska.

 

Roz­dział XII: Biblio­gra­fia Zbrod­ni Katyń­skiej. Mate­ria­ły z lat 1999–2004

Opra­co­wał Mate­usz Zemla